Πλους με την τριήρη

Μια υπέροχη εμπειρία

 

Περί Αλός

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς – Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Η τριήρης αναπαυόταν στα ήρεμα νερά του φαληρικού όρμου. Οι 170 κωπηλάτες είχαν λάβει θέσεις, χωρισμένοι σε θρανίτες, ζυγίτες και θαλαμίτες, έτοιμοι να αρχίσουν να σκάβουν την θάλασσα με τις κώπες, αμέσως μόλις τους έδινε το σήμα ο τριήραρχος μέσω του κελευστού. Οι επιβάτες είχαν λάβει τις θέσεις τους, έτοιμοι για τον απόπλου του σκάφους. Όταν δόθηκε η εντολή η τριήρης κινήθηκε σαν ένα αρμονικό ομοιογενές σύνολο ανθρώπων και ξύλου. Ένας απαλός άνεμος συνόδευε το πολεμικό πλοίο που δόξασε την Αθήνα. Το ημερολόγιο έγραφε 24 Μαΐου 2016…

Η «Ολυμπιάς» μοιάζει να έχει μεταφερθεί με χρονομηχανή από την Κλασσική Περίοδο στη σύγχρονη εποχή, καθώς αποτελεί αντίγραφο του διάσημου πολεμικού σκάφους, δημιούργημα του Κορίνθιου ναυπηγού Αμεινοκλέους, το οποίο αποτέλεσε την κύρια ναυτική μονάδα κρούσεως του Αθηναϊκού Ναυτικού του  5ου π.Χ. αιώνος.

Το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (ΓΕΝ) επιτέλεσε έναν πραγματικό άθλο καθώς μετά από μια δεκαετία ουσιαστικής αδρανοποιήσεως του πλοίου – κατά την οποίαν είχε τοποθετηθεί ως στατικό έκθεμα σε ένα απλό υπόστεγο εντός του Πάρκου Ναυτικής Παραδόσεως στο Φάληρο – το μοναδικό στον κόσμο αντίγραφο τριήρους κινδύνευσε σοβαρά να υποστεί ανεπανόρθωτες ζημίες και φθορές. Το Πολεμικό Ναυτικό (ΠΝ) δια της ηγεσίας και των αρμοδίων Αξιωματικών προχώρησε με θάρρος και ρίσκο σε όλες τις αναγκαίες και επείγουσες επισκευές, προκειμένου η «Ολυμπιάς» να μην επιστρέψει ξανά στο υπόστεγο, αλλά στον φυσικό της χώρο όπου ανήκει. Το 2015 μεταφέρθηκε ρυμουλκούμενη για επισκευές στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας (ΝΣ).  

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Η τριήρης κατέστη ξανά κατάλληλη προς πλεύση μετά από την ολοκλήρωση των απαραίτητων τεχνικών εργασιών στο ΝΣ και απέμεινε η τελική και πιο κρίσιμη φάση, η οποία περιελάμβανε τον δοκιμαστικό πλου ώστε να διαπιστωθεί εκτός από την πλοϊμότητα, η ευστάθεια και η στεγανότητα του σκάφους. Στις 19 Απριλίου 2016 τα κύματα του στενού της Σαλαμίνας κινήθηκαν στον ρυθμό των ερετών, καθώς η «Ολυμπιάς» ξεκινούσε και θα ολοκλήρωνε με απόλυτη επιτυχία την πρώτη θαλάσσια δοκιμή αποδοχής από το ΠΝ, συνεχίζοντας μετά από 36 έτη να κερδίζει το «στοίχημα» των Coates και Morrison.

Η ιδέα και μόνον της υποβολής αιτήματος προς το ΓΕΝ για να μετάσχουμε σε έναν απλό πλου της τριήρους, μας γέμισε με πρωτόγνωρο ενθουσιασμό. Έτσι μαζί με τον σύζυγό μου Ιωάννη Σ. Θεοδωράτο νοιώσαμε έντονη συγκίνηση, όταν μετά από την θετική απάντηση, βρεθήκαμε στον Φλοίσβο, αναμένοντας να επιβιβαστούμε ως απλοί επιβάτες (σ.σ. και όχι Επιβάτες – οι αρχαίοι πεζοναύτες) επί της τριήρους «Ολυμπιάς».  

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Το ΓΕΝ έχει ορίσει να πραγματοποιούνται δοκιμαστικοί πλόες κάθε Τρίτη και για τον σκοπό αυτό οι θέσεις των ερετών καταλαμβάνονται από μαθητές των παραγωγικών σχολών του ΠΝ και συγκεκριμένα τη ΣΝΔ και τη ΣΜΥΝ, οι οποίοι είχαν την τιμή και το προνόμιο να μετάσχουν στον παρθενικό πλου. Ωστόσο τη συγκεκριμένη ημέρα στα σέλματα κάθισαν και σπουδαστές της ΣΣΕ και της ΣΙ.

Κατά την ημέρα της αφίξεώς μας στον χώρο μας υποδέχθηκε ο Πλοίαρχος Σωτήριος Χαραλαμπόπουλος ΠΝ, ο οποίος ομίλησε με θέρμη, παραθέτοντας ιστορικά στοιχεία και εμψυχώνοντας το πλήρωμα των ερετών-σπουδαστών, τονίζοντας παράλληλα ότι είναι μοναδική τιμή και εμπειρία ζωής να αποτελέσουν μέρος των 170 κωπηλατών της τριήρους.

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Η επιβίβαση των μαθητών εκτελέστηκε με υποδειγματική τάξη, κάτω από τα άγρυπνα ναυτικά βλέμματα του Τριηράρχου-Κυβερνήτου Αντιπλοιάρχου (Ε) Νικολάου Πολυχρονάκη ΠΝ και του Υπάρχου Υποπλοιάρχου (Ε) Χρήστου Κράτσα ΠΝ, οι οποίοι μαζί με τους υπόλοιπους Αξιωματικούς και υπαξιωματικούς του σκάφους κατένειμαν τους άνδρες και γυναίκες των παραγωγικών σχολών στις επίζηλες θέσεις. Λεπτομέρεια με ιδιαίτερη σημασία η απόδοση τιμών με τον καθιερωμένο στρατιωτικό χαιρετισμό στην γαλανόλευκη, που ήταν υψωμένη στο άφλαστρον στην πρύμνη του σκάφους.

 

Η ερευνήτρια ναυτικής ιστορίας Κρίστυ Ε. Ιωαννίδου
στη τριήρη "Ολυμπιάς" κατά τον πλου της 24/5/2016.
ΦΩΤΟ: Ι.Σ.Θεοδωράτος

Ο καιρός ήταν εξαιρετικός ενώ η διάθεση των μελών του πληρώματος αλλά και των ερετών συνέβαλλε στη δημιουργία κλίματος αρμονίας και συνεννοήσεως, απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη του αναγκαίου συγχρονισμού κατά την ειρεσία της τριήρους.

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου
Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Μόλις λύθηκαν οι κάβοι το πλήρωμα υπό τις φωνητικές εντολές του κυβερνήτου άρχισε να κωπηλατεί προκειμένου το σκάφος να εκτελέσει ελιγμό και αμέσως μετά στροφή για να λάβει πορεία προς το στόμιο του λιμένος. Για λόγους ασφαλείας μαζί με την τριήρη απέπλευσε ως συνοδό πυροσβεστικό σκάφος του Λιμενικού Σώματος μαζί με ένα φουσκωτό.

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Ο πλους ήταν ευχάριστος και καθώς η θαλασσινή αύρα χάιδευε τα πρόσωπά μας χιλιάδες όμορφες σκέψεις πέρασαν από το μυαλό μας. Άλλες τόσες περιγραφές από τα αρχαία κείμενα ζωντάνευαν με τα κελεύσματα και τα «εϊ ωπ» των σύγχρονων ερετών. Αξίζει να επισημάνουμε πως επειδή η «Ολυμπιάς» ανήκει στην κλάση των κατάφρακτων τριήρων, τύπος που καθιερώθηκε από τον Κίμωνα μετά από τη Ναυμαχία στη Σαλαμίνα, παρέχεται η δυνατότητα του «περιπάτου» μετά μεγάλης προσοχής όμως από την πρύμνη στην πλώρη και από εκεί στις επωτίδες, προκειμένου να υπάρχει καλλίτερος έλεγχος του πληρώματος, των ιστίων και για τους επιβάτες (σ.σ. τους σύγχρονους αλλά και τους αρχαίους) η χρήση των όπλων τους. Εμείς αντί για τόξα, δόρατα ή σφενδόνες είχαμε φωτογραφικές μηχανές.

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Το πλήρωμα των μαθητών των παραγωγικών σχολών διέθετε ένα φυσικό μειονέκτημα έναντι των αρχαίων ερετών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι για να εισέλθει κάποιος/α υποψήφιος/α στις παραγωγικές σχολές πρέπει να έχει ύψος τουλάχιστον 1.70m, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι για να καθίσει στα σέλματα προκειμένου να υποστεί έναν ανεκτό περιορισμό για το ταξίδι, θα πρέπει το ύψος του να μην υπερβαίνει πολύ το όριο που θέσπισαν οι αρχαίοι προκάτοχοί τους!

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Παρατηρώντας ή καλλίτερα απολαμβάνοντας την τριήρη να ανοίγεται στον φαληρικό όρμο, διαπιστώσαμε ότι ο συγχρονισμός που απαιτείται για την κίνηση του σκάφους είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί με σχετική σύντομη εκπαίδευση. Μετά από την πάροδο μιας ορισμένης χρονικά περιόδου, ο κυβερνήτης έδινε την εντολή «Πτέρωσον» και τα κουπιά έβγαιναν από την θάλασσα. Οι νεαροί και νεαρές σπουδαστές, δόκιμοι, ευέλπιδες και ίκαροι επέδειξαν ιδιαίτερο ενθουσιασμό, παρότι οι συνθήκες στο εσωτερικό του σκάφους λόγω της ζέστης και της «στενοχωρίας» δεν συνηγορούσαν.

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

 

Άθελά μας προχωρήσαμε σε στοχασμούς συγκρίσεως της πραγματικής καταστάσεως – εμπόλεμης τις περισσότερες φορές – που επικρατούσε στις τριήρεις στην αρχαιότητα και θυμηθήκαμε πως τέτοια πλοία υπεράσπιζαν τα συμφέροντα της Αθήνας, αλλά και άλλων ελληνικών πόλεων από την Σικελία, μέχρι την Κύπρο και την Αίγυπτο.

Αυτό όμως που μας εντυπωσίασε ακόμη περισσότερο ήταν η στιγμή κατά την οποία άνοιξαν τα ιστία. Πόσο μεγαλόπρεπη φαινόταν τώρα η τριήρης! Πόση αγαλλίαση γέμισε η ψυχή μας! «Μόνο τα βέλη του εχθρού μπορούν να επισκιάσουν τούτη την ομορφιά» ψιθύρισα και όσοι ήταν κοντά μου και με άκουσαν συμφώνησαν χαμογελώντας.

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Ναι. Ήταν ένα υπέροχο ταξίδι που μας έδωσε πολλά όμορφα στοιχεία και μας γέμισε με μια πρωτόγνωρη θετική ενέργεια. Καθώς αποβιβαζόμασταν οι σκέψεις αναμεμιγμένες με συναισθήματα χαράς και ευφορίας, ανέσυραν από τα συρτάρια της ιστορικής μνήμης λέξεις και εικόνες από την αρχαία ιστορία συγκρατώντας επιλεκτικά μια μοναδική φράση ως επιστέγασμα της όλης σύντομης αλλά μοναδικής θαλάσσιας διαδρομής.   

 

«Μέγα γαρ το της θαλάσσης κράτος»

[Διότι η κυριαρχία της θαλάσσης αποτελεί μεγάλο κεφάλαιο]

(Θουκυδίδου, Ιστορίαι, Α 143)

 

ΦΩΤΟ: Κ.E. Ιωαννίδου Περί Αλός perialos.blogspot.gr

Το Περί Αλός ευχαριστεί τον Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχο Γεώργιο Γιακουμάκη ΠΝ για την θετική ανταπόκριση στο σχετικό αίτημα, καθώς και τον Αντιπλοίαρχο Αδαμάντιο Χριστοδούλου ΠΝ για την ταχεία υλοποίηση και βοήθεια την οποία παρείχε. Επίσης ευχαριστούμε τον Διευθυντή των Πλωτών Ναυτικών Μουσείων Θωρηκτό  "Γ. ΑΒΕΡΩΦ" και Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα (Μ.Α.Α.) Α/Τ "ΒΕΛΟΣ", Πλοίαρχο Σωτήριο Χαραλαμπόπουλο ΠΝ για την υποδοχή, την ενημέρωση και την φιλοξενία που μας επιφύλαξε. Τέλος ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τον Κυβερνήτη της τριήρους «Ολυμπιάς» Αντιπλοίαρχο (Ε) Νικόλαο Πολυχρονάκη ΠΝ και τον Ύπαρχο του σκάφους Υποπλοίαρχο (Ε) Χρήστο Κράτσα ΠΝ για την φιλοξενία, την βοήθεια και την εξυπηρέτηση που μας παρείχαν προκειμένου να απαθανατίσουμε φωτογραφικά στιγμιότυπα καθόλη τη διάρκεια του πλου.

ΠΗΓΗ: Περί Αλός http://perialos.blogspot.gr/2016/05/blog-post_25.html

 

 

 

 

 

 

Ο του αρχαίου πλοίου οφθαλμός

Περί Αλός

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου

Συγγραφεύς – Ερευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ναυτική Ελλάς»,

τ.988 (ΦΕΒ), Αθήνα, Έκδοση της Ενώσεως

Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού/ΓΕΝ,

2016, σσ. 42-44.

Οφθαλμός τριήρους "ΟΛΥΜΠΙΑΣ". 

ΦΩΤΟ: Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου perialos.blogspot.gr

Η συνήθεια να ζωγραφίζονται οφθαλμοί στις δύο πλευρές της πλώρης (παρειές, μάσκες) του πλοίου είναι αρχαιοτάτη και απαντάται σε αρκετούς λαούς. Οι  οφθαλμοί συμβόλιζαν τον έλεγχο του πλοίου και λειτουργούσαν ως αποτρεπτικά στοιχεία από τις κακές δυνάμεις.

«και πρώρα πρόσθεν όμμασιν βλέπουσ’ οδόν» [1].

[και η πλώρη που μπρος το δρόμο με τη ματιά της βλέπει].

Στη σύγχρονη ναυτική ορολογία έχει επικρατήσει με τον ιταλικό όρο occio (όκιο) και ονομάζονται έτσι τα κυκλικά ή ελλειψοειδή ανοίγματα (τρύπες) στις μάσκες του σκάφους, διαμέσου των οποίων διέρχονται οι καδένες της άγκυρας [2].

Την αρχαιότερη απεικόνιση οφθαλμού σε πλοίο την συναντούμε κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3000-2000 π.Χ.) σε ανάγλυφο του ταφικού ναού του Φαραώ Sahure στο Abu Sir της Αιγύπτου. Συγκεκριμένα, απεικονίζονται χαμηλοκάρινα πλοία με καμπύλη γάστρα των οποίων η πλώρη και η πρύμνη δεν καταλήγει σε αιχμή, όπως στα μινωϊκά, αλλά κόβεται κάθετα. Το «μάτι του Ώρου» στολίζει την πλώρη, το οποίο συμβολίζει την ικανότητα του πλοίου να βρίσκει το δρόμο του με ασφάλεια [3].

Παρόμοια απεικόνιση, σε ελληνικό πλοίο, ανάγεται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Πρόκειται για ένα μοντέλο πλοίου του 13^ου αιώνος π.Χ. διακοσμημένο με στρογγυλούς οφθαλμούς, το οποίο ανακαλύφθηκε στην Φυλακωπή της Μήλου [4].

Κατά την Ύστερη Γεωμετρική Περίοδο (ΥΓΠ) έχουμε περισσότερες απεικονίσεις οφθαλμών χάρις στις ανασκαφές που έγιναν στην Αθήνα, στο Αρχαίο Νεκροταφείο Δίπυλο. Σε μια συλλογή από κωπήλατα πλοία της ΥΓΠ Ι (760-735 π.Χ.), από την εν λόγω ανασκαφή,  βλέπουμε τους πρωραίους οφθαλμούς να απεικονίζονται με τη μορφή οκτάκτινων ή δεκαεξάκτινων άστρων εγκλεισμένα σε κύκλο. Λίγο αργότερα (ΥΓΠ ΙΙ 735-710 π.Χ.) παρουσιάστηκαν κι άλλα παραδείγματα παρόμοιας τεχνοτροπίας με πεντάκτινα άστρα σε κύκλο, οκτάκτινα σε τετράγωνο, απλοί κύκλοι κλπ. [5] (σχέδιο 1 ).



Σχήματα που συμβολίζουν τον πρωραίο οφθαλμό,

όπως έχουν απεικονισθεί σε κεραμικά της Ύστερης

Γεωμετρικής Περιόδου Ι, ΙΙ. (κατά τον T.J.Nowak).

T.J.Nowak, “Archaeological evidence for ships eyes:

an analysis of their form and function”, PhD Thesis,

Texas A&M University, 2006, σ.89.

Στα πολεμικά κωπήλατα πλοία, κατά τον 5^ο και 6^ο αιώνα, βλέπουμε μια αλλαγή στη τοποθεσία του οφθαλμού. Από την περιοχή στη έξαλα του σκάφους περνά κοντά στο κοράκι της πλώρης ή στο σημείο όπου κάθονταν οι πρωρείς [6], δίνοντας έτσι μια ζωομορφική απόδοση του πλοίου. Η πρώτη ζωομορφική απεικόνιση πολεμικού πλοίου απαντάται σε κρατήρα του Αριστονόθου (660 π.Χ.) [7] όπως και στον μελανόμορφο κύλικα του Νικοσθένους (520-510 π.Χ.) [8].

Γενικώς στα πλοία οι οφθαλμοί ήταν ζωγραφισμένοι από κερί και πίσσα ή από έγχρωμο κερί και χρησιμοποιούσαν την τεχνική της εγκαυστικής, δηλαδή άπλωναν στην ξύλινη επιφάνεια το έγχρωμο κερί ενώσω ήταν ζεστό. Με αυτόν τον τρόπο δεν κινδύνευε το χρώμα να αλλοιωθεί από τον ήλιο, τον άνεμο ή το θαλασσινό νερό [9]. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι ονομαστοί ζωγράφοι της ελληνιστικής εποχής όπως, ο Πρωτογένης ο Καύνιος και ο Ηρακλείδης ο Μακεδών, ξεκίνησαν την καριέρα τους ζωγραφίζοντας πλοία [10].

Κοντά στους οφθαλμούς αναγραφόταν και το όνομα του πλοίου  το οποίο, όπως μαρτυρούν τα περισσότερα ευρήματα, ήταν γένους θηλυκού, όπως: Πολυνίκη, Ἡγησώ, Φήμη, Ἀχιλλεία  κ.α. [11].

Με μια γενική παρατήρηση αντιλαμβανόμαστε ότι η απόδοση των οφθαλμών στα πολεμικά πλοία ήταν σε σχήμα αμυγδαλωτό, όπως περίπου των ανθρώπων ή των ζώων ενώ στα εμπορικά σε σχήμα στρογγυλό όπως εικονίζεται, για παράδειγμα, στη μελανόμορφη οινοχόη του 510 π.Χ. [12].

Με το πέρασμα του χρόνου ο οφθαλμός στα πολεμικά πλοία έπαιρνε διάφορες μορφές, παρουσιαζόταν επιμήκης, πιο ρεαλιστικός, άλλοτε στρογγυλός άλλοτε αμυγδαλωτός. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απεικόνιση διπλού ζεύγους οφθαλμών στα πολεμικά πλοία του 6^ου αιώνος π.Χ. συνήθεια η οποία εξακολούθησε και σε μεταγενέστερους αιώνες. Το ένα ζεύγος αποδιδόταν κοντά στο έμβολο ενώ το άλλο στο κοράκι της πλώρης. Αμφότερα, υποστηρίζεται, ότι ερμήνευαν διαφορετικό ρόλο. Ενδεχομένως το ένα να αποτελούσε μέρος του ζωομορφικού σχήματος της πλώρης (σε σχέση με το έμβολο) και το άλλο να είχε συμβολική σημασία.

Όταν ήλθε στο φως η δημοσίευση του Lolling [13] σχετικά με τους μαρμάρινους οφθαλμούς υπερφυσικού μεγέθους που ανακαλύφθηκαν στη Ζέα, στον Πειραιά, δημιουργήθηκε έντονος προβληματισμός σχετικά με το αν οι συγκεκριμένοι οφθαλμοί, όπως υποστήριζε ο Lolling, κοσμούσαν στη πραγματικότητα την πλώρη πλοίου. Υπήρξαν όμως αντιδράσεις επάνω στη θεωρία του Lolling η οποία δημιουργούσε απορίες όπως: α) η επιλογή του μαρμάρου, το οποίο ως υλικό είναι εύθραυστο και μη πρακτικό [14] και β) ότι η διαπιστωμένη ανασφαλής στερέωσή του με ένα καρφί και το ρηχό τόρμο υποδοχής είναι προϋποθέσεις τελείως ανεπαρκείς για την προτεινόμενη χρήση τους [15].

Κατά αυτόν τον τρόπο υποστηρίχθηκε από πολλούς ερευνητές ότι οι μαρμάρινοι οφθαλμοί ήταν αναθήματα και όχι οι οφθαλμοί πλώρης.

Αναπαράσταση πλοίου όπως έχει απεικονισθεί

από τη συλλογή του Διπύλου της Ύστερης

Γεωμετρικής Περιόδου Ι, (σχέδιο T.J.Nowak,

“Archaeological evidence for ships eyes: an analysis

of their form and function”, PhD Thesis,

Texas A&M University, 2006, σ. 89).

Από την άλλη πλευρά έχουμε τις αναφορές για οφθαλμούς που έσπασαν. Στους αρκετά εκτενείς καταλόγους μόνο τρείς φορές αναφέρεται σπάσιμο οφθαλμού. Αν ήταν τοποθετημένοι σε πλώρη πλοίου, θα είχαν επιπλέον βάρος και αν το πλοίο ήταν πολεμικό τότε λογικά με κάθε εμβολισμό θα χρειαζόταν να αντικατασταθούν και οι αναφορές για σπασμένους οφθαλμούς θα ήταν πολυάριθμες.

Ένα από τα κοινά που παρουσιάζουν οι οφθαλμοί του Πειραιώς είναι ότι η πίσω πλευρά τους είναι επίπεδη και περιέχει ίχνη από κόκκινο χρώμα το οποίο ενδέχεται να ήταν μίνιο [16] ή μίλτος[17] που χρησιμοποιούσαν για την βαφή του ξύλου.  Σε αυτό το τελευταίο ενισχύεται η άποψη ότι η επιφάνεια που έφερε τους μαρμάρινους οφθαλμούς ήταν ξύλινη, όχι όμως απαραίτητα από πλοίο.

Μια ενδιαφέρουσα τοποθέτηση, που απαντά στα παραπάνω ερωτήματα, είναι της Χ. Σαατσόγλου-Παλιαδέλη. Έχοντας ως βάση την ερμηνεία του οφθαλμού από το «Ονομαστικόν» του Ιούλιο Πολυδεύκους: «το δ’ υπέρ το προύχον ακροστόλιον ή πτυχίς ονομάζεται, και οφθαλμός, εφ’ ου και τούνομα της νεώς επιγράφουσι» [18], διατυπώνει ότι ο όρος πτυχίς μας παραδίδεται και από άλλες πηγές στον τύπο «πτυχή» και χαρακτηρίζει τον ξύλινο πίνακα στην πλώρη του πλοίου που έφερε τον  ζωγραφιστό πρωραίο οφθαλμό  και το όνομα του πλοίου. Ο οφθαλμός, συνεπώς, ήταν ένας ξύλινος πίνακας ο οποίος μπορούσε να σπάσει, με μια συχνότητα όμως ανάλογη με τη σπάνια αναφορά της φθοράς του στους ναυτικούς καταλόγους. Ήταν ένθετος με τέτοιο τρόπο ώστε να αφαιρείται κάθε φορά που προέκυπτε πρόβλημα επισκευής ή αντικαταστάσεως του [19].

Κατά τη άποψη της Calson θα μπορούσαν οι οφθαλμοί να ήταν αναθήματα προορισμένα για κάποιο μνημείο, το οποίο, ενδεχομένως, να ανήγειρε ένας ή πολλοί τριήραρχοι, ή να ήταν αναθήματα τοποθετημένα σε κατασκευές στο Βουλευτήριο όπου θα ήταν εγγεγραμμένες ναυτικές δραστηριότητες [20].

Θα μπορούσε κανείς να σχετίσει τους μαρμάρινους οφθαλμούς με τις ναυτικές εγκαταστάσεις στη Ζέα. Όμως, δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι επειδή βρέθηκαν στη Ζέα, οι οφθαλμοί ανήκαν σε πλοία. Θα πρέπει να λάβουμε εξάλλου σοβαρά υπόψιν το γεγονός ότι κανένας από τους μαρμάρινους οφθαλμούς δεν αποτελεί ζεύγος με κάποιον άλλον [21]. Αν προέρχονταν από πλοία σίγουρα θα αναζητούσαμε ζεύγη.

Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα μπορούμε με μια γενική έννοια να υποστηρίξουμε ότι στα πλοία οι οφθαλμοί ήταν ζωγραφιστοί. Όσο αφορά στους μαρμάρινους οφθαλμούς, πολλές θεωρίες μπορούν να υποστηριχθούν.  Από τη στιγμή που τα στοιχεία για τη διάγνωση του λειτουργικού ρόλου τους είναι ανεπαρκή, το μόνο γενικό συμπέρασμα στο οποίο μπορούμε με ασφάλεια να οδηγηθούμε είναι ότι οι μαρμάρινοι οφθαλμοί του Πειραιά είναι ενδεχομένως μνημεία χωρίς πρακτική χρήση. Εφ΄οσον αγνοούμε το είδος του μνημείου το οποίο κοσμούσαν, οποιοσδήποτε ειδικότερος χαρακτηρισμός τους όπως συμβολικός, αποτροπαϊκός κλπ θα ήταν αυθαίρετος [22].

ΠΗΓΉ: Περί Αλός: http://perialos.blogspot.gr/2016/05/blog-post.html

Οφθαλμός τριήρους «ΟΛΥΜΠΙΑΣ».

ΦΩΤΟ: Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου perialos.blogspot.gr

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Αισχύλου, Ικέτιδες, 716.

[2] Κ.Ε. Ιωαννίδου, Λεξικό Αρχαίων Ελληνικών Ναυτικών Όρων, Historical Quest, 2014, λήμμα οφθαλμός.

[3] J. Hornell, Water transport, Newton Abbot, 1970, p.26.

[4] Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. L.Basch, Le muse imaginaire de la marine antique, Athens, Institute Hellenique pour la Préservation de la Tradition Nautique, 1987,p.142.

[5] T.J.Nowak, “Archaeological evidence for ships eyes: an analysis of their form and function”, PhD Thesis, Texas A&M University, 2006, σ. 89.

[6] Πρωρεύς, από την αρχαία λέξη «πρῷρα».  Ήταν ο ιστάμενος αξιωματικός της πλώρης, ο οποίος ανιχνεύει το πέλαγος μπροστά από την πλώρη και έδιδε σήματα στον πηδαλιούχο. Κ.Ε.Ιωαννίδου, Λεξικό Αρχαίων Ελληνικών Ναυτικών Όρων, Historical Quest, 2014.

[7] Cerveteri, Rome. L.Basch, Le muse imaginaire de la marine antique, …p.233.

[8] Παρίσι, Μουσείο Λούβρου, F123.

[9] Pliny, HN, 35.41.149. Περιγράφεται η τεχνική της εγκαυστικής στα πλοία. 

[10] Pliny, HN, 35.36.101 Pliny, HN, 35.40.135. 

[11] Από μαρμάρινη στήλη που βρέθηκε στον Πειραιά 357/6 π.Χ. Επιγραφικό Μουσείο ΕΜ 10393.

[12] The Hague, Museum Meermanno-Westreenianum 619/836.

[13] E. Lolling, “Schiffsaugen”, AM 5, 1885, σ. 385 κ.ε.

[14] Assman, “Seewesen im Baumeister” Denkmāler des klassischen Alterümes, σ.1612, και του ιδίου JDL 4, 1889, σ. 99.

[15] Χ. Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, «Οφθαλμός κατέαγεν», Επιστημονική Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θες/νίκης, τ. ΙΗ’, Θεσσαλονίκη, 1979, σ. 417.

[16] Lolling, σ. 386.

[17] Γ. Δεσπίνης, Ακρόλιθοι, (1975) σσ. 21-22.

[18] Πολυδεύκους, Ονομαστικόν, Α’ 86.

[19] Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, «Οφθαλμός κατέαγεν», Επιστημονική Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θες/νίκης, τ. ΙΗ’, Θεσσαλονίκη, 1979, σσ. 418-419.

[20] D.N.Carlson, “Seeing the Sea. Ships’ Eyes in Classical Greece”, Hesperia, v.78.3, 2009, pp 362-363.

[21] Χ. Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, «Μαρμάρινοι οφθαλμοί από τον Πειραιά», Αρχαιολογική Εφημερίς, 1978, σ. 135.

[22] Όπ. παρ. 124.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ/ΠΗΓΕΣ

Carlson, D.N., “Seeing the Sea. Ships’ Eyes in Classical Greece”, Hesperia, v.78.3, 2009, pp.347-366.

Ιωαννίδου, Κ. Ε., Λεξικό Αρχαίων Ελληνικών Ναυτικών Όρων, Αθήνα, Historical Quest, 2014.

Λεξικόν Ησυχίου Αλεξανδρέως, Αθήνα, Γεωργιάδης, 1975.

Λεξικόν Σούδα, Αθήνα, Γεωργιάδης, 2002.

Morrison J.S. and R.T. Williams, Greek Oared Ships, 900-322 BC, Cambridge, 1968.

Nowak, T.J., “Archaeological evidence for ships eyes: an analysis of their form and function”, PhD Thesis, Texas A&M University, 2006.

Πολυδεύκους, Ονομαστικόν, Φιλολογική Ομάδα Κάκτου (επιμ.), Αθήνα, Κάκτος, 2004, βιβλία Α-Ι.

Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, Χ., «Μαρμάρινοι οφθαλμοί από τον Πειραιά», Αρχαιολογική Εφημερίς, 1978, σσ. 119-137.

Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, Χ., «Οφθαλμός κατέαγεν», Επιστημονική Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τ. ΙΗ’, Θεσσαλονίκη, 1979, σσ. 412-420.

Torr, C., Ancient Ships, Chicago, Argonaut Press, 1964.